piątek, 17 kwietnia 2009

Typowe egzekucyjne środki zaskarżenia.

3A - Zarzut
Zarzuty w postępowaniu egzekucyjnym pełnią podobną rolę jak odwołanie w postępowaniu orzekającym. Są podstawowym środkiem ochrony zobowiązanego, jeżeli postępowanie egzekucyjne narusza istotne zasady tego postępowania lub jeśli egzekucja jest niedopuszczalna./103/ Jedynym podmiotem postępowania egzekucyjnego, który posiada legitymację do złożenia zarzutu jest zobowiązany.1 W chwili wszczęcia postępowania zobowiązany zostaje pouczony o przysługującym mu prawie do wniesienia zarzutów. Pouczenie to zawarte jest w odpisie tytułu wykonawczego. Potwierdzenie przez zobowiązanego odbioru odpisu tytułu jest równoznaczne z przyjęciem tego pouczenia do wiadomości.2
W chwili wszczęcia postępowania zobowiązany zostaje pouczony o przysługującym mu prawie do wniesienia zarzutów. Pouczenie to zawarte jest w odpisie tytułu wykonawczego. Potwierdzenie przez zobowiązanego odbioru odpisu tytułu jest równoznaczne z przyjęciem tego pouczenia do wiadomości.2

Podstawy wniesienia zarzutu zostały wyliczone w art. 33 ustawy p.e.a. :

      1. wykonanie lub umorzenie w całości albo w części obowiązku, przedawnienie, wygaśnięcie albo nieistnienie obowiązku,

      2. odroczenie terminu wykonania obowiązku albo brak wymagalności obowiązku z innego powodu, rozłożenie na raty spłaty należności pieniężnej,

      3. określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającego z orzeczenia, o którym mowa w art. 3 i 4,

      4. błąd co do osoby zobowiązanego,

      5. niewykonalność obowiązku o charakterze niepieniężnym,

      6. niedopuszczalność egzekucji administracyjnej lub zastosowanego środka egzekucyjnego,

      7. brak uprzedniego doręczenia zobowiązanemu upomnienia, o którym mowa w art. 15 §1,

      8. zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego,

      9. prowadzenie egzekucji przez niewłaściwy organ egzekucyjny,

      10. niespełnienie wymogów określonych w art. 27.

        • Zarzuty zgłoszone na podstawie art. 33 pkt 1-7, 9 i 10, a przy egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym - także na podstawie art. 33 pkt 8, organ egzekucyjny rozpatruje po uzyskaniu stanowiska wierzyciela w zakresie zgłoszonych zarzutów, z tym że w zakresie zarzutów, o których mowa w art. 33 pkt 1-5, wypowiedź wierzyciela jest dla organu egzekucyjnego wiążąca.

        • Na postanowienie w sprawie stanowiska wierzyciela przysługuje zażalenie.

        • Jeżeli wierzyciel nie wyraził stanowiska w terminie 14 dni od dnia powiadomienia go przez organ egzekucyjny o wniesionych zarzutach, organ egzekucyjny wydaje postanowienie o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego do czasu wydania postanowienia,

        • Organ egzekucyjny po otrzymaniu ostatecznego postanowienia w sprawie stanowiska wierzyciela wydaje postanowienie w sprawie zgłoszonych zarzutów, z tym że jeżeli wierzyciel uznał zarzuty za uzasadnione - o umorzeniu postępowania egzekucyjnego albo o zastosowaniu mniej uciążliwego środka egzekucyjnego.

        • Na postanowienie w sprawie zgłoszonych zarzutów służy zobowiązanemu oraz wierzycielowi niebędącemu jednocześnie organem egzekucyjnym zażalenie.

        • Zażalenie na postanowienie w sprawie zarzutów podlega rozpatrzeniu w terminie 14 dni od dnia doręczenia organowi odwoławczemu.

Ustawa p.e.a. wprowadza wymagania formalnego do treści i terminu złożenia zarzutu. Odnośnie do treści zarzutu mają odpowiednie zastosowanie przepisy k.p.a. o sposobie wnoszenia podań.3 Kodeks ogranicza się do ustalenia wymagań niezbędnych, stanowiąc iż "podanie powinno zawierać co najmniej wskazanie osoby, od której pochodzi, jej adres i żądanie" oraz podpis wnoszącego. Gdy podanie wnosi osoba, która nie umie lub nie może złożyć podpisu, może to uczynić ustnie. Jeśli natomiast podanie nie czyni zadość innym wymaganiom ustalonym w przepisach prawa organ administracyjny wzywa wnoszącego do usunięcia braków,4 Identyczne elementy powinien zawierać zarzut, a wnoszący go może powoływać się tylko na okoliczności wymienione w ustawie p.e.a. Ograniczeniem zastosowania zarzutu jest termin w jakim środek ten może być stosowany.

Zgodnie z art. 32 § 1 ustawy p.e.a. jest to siedem dni od daty doręczenia odpisu tytułu wykonawczego. Służy on zatem jedynie w początkowej fazie postępowania egzekucyjnego. Termin do wniesienia zarzutu ma charakter terminu zawitego, więc jego niedochowanie powoduje nieważność czynności prawnej (powstaje on bez rozpatrzenia).5

Może on być jednak przywrócony na zasadach ogólnych unormowanych w k.p.a. Warunki do przywrócenia terminu są następujące:

    • brak winy po stronie zainteresowanego; nie jest wymagane udowodnienie braku winy, wystarczy uprawdopodobnienie,

    • wniesienie prośby o przywrócenie terminu w ciągu siedmiu dni od daty ustania przyczyny uchybienia terminu,

    • równoczesne dopełnienie czynności, dla której termin był określony, (czyli wniesienie zarzutu w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego)6

Wniesienie zarzutu nie powoduje z mocy prawa wstrzymania egzekucji. Ustawa w takich sytuacjach uprawnia jednak organ egzekucyjny i egzekutora do wstrzymania czynności egzekucyjnych.7

Do wstrzymania może dojść z uzasadnionych powodów, których wskazanie leży w interesie zobowiązanego. Ustawa nie łączy możliwości wstrzymania czynności egzekucyjnych z wnioskiem zobowiązanego, co oznacza, że wstrzymanie następuje z urzędu.8

Zarzuty wnosi się do organu egzekucyjnego. Organ ten jest także właściwy do ich rozpoznania. Tryb postępowania przy rozpoznaniu zarzutów zależy od tego, czy postępowanie egzekucyjne było wszczęte na wniosek wierzyciela, czy też z urzędu. Gdy z wnioskiem o wszczęcie egzekucji wystąpił wierzyciel, organ egzekucyjny rozpatruje zarzuty po uzyskaniu wypowiedzi wierzyciela.9 Potrzeba taka nie występuje wówczas, gdy organ egzekucyjny jest jednocześnie wierzycielem. Rozwiązanie to wynika z różnych względów. Po pierwsze, wierzyciel składając wniosek o wszczęcie egzekucji jednocześnie wskazuje środek egzekucyjny, który jego zdaniem powinien być zastosowany. Po drugie, szereg podstaw do wniesienia zarzutów związanych jest z samą istotą tytułu wykonawczego, który wystawiony jest przez wierzyciela. Podjęcie rozstrzygnięcia przez organ egzekucyjny wymaga w związku z tym uzyskania stanowiska wierzyciela. Z samej treści przepisów ustawy p.e.a. nie wynika, jak organ egzekucyjny winien traktować wypowiedź wierzyciela. Można jedynie wnioskować, iż owa opinia nie jest wiążąca dla organu egzekucyjnego.10 Analiza różnych możliwych sytuacji prowadzi jednakże do wniosku, że niekiedy wypowiedź wierzyciela ma znaczenie wiążące, np. gdy zobowiązany podnosi w zarzucie wykonanie obowiązku.11

W związku z rozpatrywaniem przez organ egzekucyjny zarzutów pojawia się także kwestia związania tego organu treścią tytułu wykonawczego. Szereg podstaw zarzutów dotyczy właśnie treści tytułu i organ egzekucyjny winien tu podjąć badanie tytułu wykonawczego wbrew zasadzie mówiącej o jego braku uprawnienia do badania zasadności i wymagalności obowiązku.12 W jakim zakresie badanie to jest dopuszczalne, zależeć będzie od tego, czy wierzyciel i organ egzekucyjny są innymi podmiotami, czy też wierzyciel jest jednocześnie organem egzekucyjnym.

Gdy tytuł wystawiony jest przez wierzyciela, chodzi o sprawdzenie, czy jego stanowisko uwzględnia istotne kwestie podniesione w zarzucie. Wypowiedź wierzyciela nie powinna się ograniczać tylko do podtrzymania stanowiska, lecz wyjaśnić niezaradność zarzutu. Jeżeli natomiast organ egzekucyjny i wierzyciel to ten sam podmiot, chodzić będzie o ponowną samokontrolę. Organ egzekucyjny, który sam wydał uprzednio decyzję administracyjną, będzie mógł wówczas ją zmienić lub uchylić13

Rozstrzygnięcie organu egzekucyjnego w sprawie zarzutów zapada w formie postanowienia, wydanego w ciągu siedmiu dni od dnia wniesienia zarzutów. Organ egzekucyjny może odrzucić zarzuty jako nieuzasadnione.

Jeśli uzna je za zasadne może:

      1. zawiesić postępowanie egzekucyjne, gdy np. nastąpiło wstrzymanie wykonania, odroczenie terminu lub rozłożenie na raty spłat należności pieniężnych, a także na wniosek wierzyciela,

      2. umorzyć postępowanie egzekucyjne, gdy np. obowiązek został wykonany przed wszczęciem egzekucji, zachodzi błąd co do osoby zobowiązanego, egzekucja administracyjna lub zastosowany środek są niedopuszczalne czy tez na żądanie wierzyciela,

      3. zastosować środek egzekucyjny mniej uciążliwy dla zobowiązanego.14


3B - Skarga na czynności egzekucyjne.

Uregulowana w art. 54 ustawy p.e.a. skarga na czynności egzekucyjne jest sposobem kwestionowania prawidłowości przebiegu czynności wykonawczych podejmowanych przez organ egzekucyjny lub egzekutora.15 Ze względu na to, że ustawa p.e.a. nie precyzuje podstawy do wnoszenia skargi można przyjąć, że w środku tym mogą być podniesione wszystkie okoliczności, które nie dają prawa do wniesienia zarzutu.16 Skargę mogą wnieść, oprócz zobowiązanego, także inne podmioty postępowania i jego uczestnicy. Wynika to z faktu, że czynności egzekucyjne mogą dotyczyć różnych podmiotów.17 Chodzi bowiem o zabezpieczenie ich interesów prawnych i wystarczającą przesłanką jest niezadowolenie z czynności wykonawczych podjętych przez organ egzekucyjny. Osoba skarżąca wskazuje w swym wystąpieniu, która czynność egzekucyjna jej zdaniem była nieprawidłowa i w czym owa nieprawidłowość się wyraża.18 Ustawa p.e.a. nie określa czasu w jakim skarga na czynności egzekucyjne może być wniesiona. Może to więc nastąpić w każdym terminie począwszy od momentu wszczęcia postępowania egzekucyjnego.19 Wniesienie skargi nie wstrzymuje prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Jednakże organ egzekucyjny lub organ nadrzędny może w "uzasadnionych przypadkach" wstrzymać prowadzenie postępowania (np. gdyby w skardze podniesiono okoliczności wymagające zbadania, czy nie zachodzi potrzeba zawieszenia lub umorzenia postępowania).20 Omawiany środek zaskarżenia wnosi się do organu egzekucyjnego i on też podejmuje w tej sprawie rozstrzygnięcie, wydając postanowienie o uznaniu skargi za uzasadnioną bądź jej oddaleniu. Jeśli rozstrzygnięcie jest pozytywne załatwienie skargi polega na niezwłocznym wydaniu przez organ egzekucyjny niezbędnych zarządzeń. Zarządzenia te mogą dotyczyć różnych kwestii np. odsunięcia egzekutora od egzekucji i wyznaczenie innej osoby do pełnienia tej funkcji.

Mogą mieć też szerszy charakter, a w szczególności prowadzić do wydania przez organ egzekucyjny aktów procesowych, np. zarządzenie w sprawie oddania zajętych ruchomości pod dozór innej osoby - jako skutek skargi na sprzeczne z prawem używanie rzeczy przez dotychczasowego dozorcę.21

W sytuacji, gdy w podjętym rozstrzygnięciu organ egzekucyjny oddalił skargę, na postanowienie w tej kwestii służy zażalenie.22


3C - Administracyjno prawne środki ochrony przejęte z kpa.


a. Zażalenie

Rozstrzygnięcia organu egzekucyjnego wydawane są w formie postanowień, których treść musi odpowiadać wymogom określonym w kpa.23 Postanowienia organu egzekucyjnego dotyczą różnych kwestii i występują na różnych etapach postępowania. W trakcie trwania postępowania egzekucyjnego organ ten wydaje np. postanowienie w sprawie zwolnienia spod egzekucji w sprawie kosztów egzekucyjnych lub w sprawie skargi na czynności egzekucyjne. Natomiast postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego jest aktem kończącym to postępowanie.

Zgodnie z art. 17 § 1 ustawy p.e.a. na postanowienia wydane w toku egzekucji lub

dotyczące postępowania egzekucyjnego służy zażalenie. Środek ten stanowi drugi etap obrony zobowiązanego w sytuacji, gdy zarzut lub skarga nie odniesie pożądanego skutku. Oznacza to, iż jeśli organ administracji wyda postanowienie, w którym np. odrzuci zarzuty jako nieuzasadnione, zobowiązany ma prawo złożyć na to postanowienie zażalenie. Z dalszej treści powołanego przepisu wynika, że możliwość wniesienia zażalenia ogranicza się tylko do tych sytuacji, dla których ustawa przewiduje ten środek zaskarżenia.24 Zażalenie może być zatem wniesione na następujące postanowienia:

  • w sprawie odmowy zwolnienia spod egzekucji administracyjnej (art. 13),

  • w sprawie zarzutów na wszczęcie i prowadzenie postępowania egzekucyjnego (art. 34),

  • w sprawie odmowy wyłączenia rzeczy lub prawa majątkowego objętych środkiem egzekucyjnym, do których rości sobie prawo osoba inna niż zobowiązany (art. 40),

  • w sprawie wyłączenia spod egzekucji rzeczy lub prawa majątkowego objętych środkiem wskazanym przez wierzyciela przy egzekucji obowiązku o charakterze niepieniężnym (art. 39),

  • w sprawie skargi na czynności egzekucyjne i przewlekłość postępowania (art. 54),

  • w sprawie zawieszenia lub odmowy zawieszenia postępowania egzekucyjnego (art. 56),

  • w sprawie uchylenia lub odmowy uchylenia czynności egzekucyjnych w wypadku zawieszenia egzekucji (art. 58),

  • w sprawie umorzenia lub odmowy umorzenia postępowania egzekucyjnego (art. 59)

  • w sprawie uchylenia lub odmowy uchylenia czynności egzekucyjnych w wypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego (art. 60),

  • w sprawie kosztów egzekucyjnych (art. 64),

  • w sprawie nałożenia grzywny na zakład pracy lub pracownika tego zakładu, jeśli nie wykonują obowiązków związanych z egzekucją z wynagrodzenia za pracę (art. 76),

  • na oszacowanie dokonane przez poborcę skarbowego (art. 99),

  • w sprawie zwrotu wydatków związanych z wykonywaniem dozoru oraz wynagrodzenia za dozór ,(art. 102),

  • w sprawie naruszenia przepisów o przeprowadzeniu licytacji (art. 107),

  • w sprawie nałożenia grzywny w celu przymuszenia (art. 122),

  • w sprawie odmowy umorzenia grzywny w celu przymuszenia (art. 125), ,

  • w sprawie zastosowania wykonania zastępczego (art. 128),

  • w sprawie wezwania zobowiązanego do wpłacenia zaliczki na koszty wykonania zastępczego oraz w sprawie dostarczenia dokumentacji, materiałów i środków przewozowych w toku wykonania zastępczego (art. 129),

  • w sprawie wniosku o zaniechanie dalszego stosowania wykonania zastępczego (art. 132),

  • w sprawie zastosowania środka w postaci odebrania rzeczy ruchomej (art. 139),

  • w sprawie zastosowania środka w postaci odebrania nieruchomości, opróżnienia lokalu i innych pomieszczeń (art. 143),

  • w sprawie zastosowania przymusu bezpośredniego (art. 150)

Z powyższego wyliczenia wynika, że zażalenie w postępowaniu egzekucyjnym przepisy łączą ze zróżnicowanymi sytuacjami.

Szczególnie w dwóch przypadkach ustawa p.e.a. przyznaje prawo wniesienia tego środka nie na postanowienia, ale na inne czynności podjęte w postępowaniu: na oszacowanie dokonane przez poborcę skarbowego i na naruszenie przepisów o przeprowadzeniu licytacji.25

Rozwiązanie to różnicuje zażalenie z ustawy p.e.a. od zażalenia z kpa. Różnic o podobnym charakterze jest więcej, np. szerszy i inaczej określony krąg podmiotów uprawnionych do wniesienia tego środka, różne terminy wnoszenia zażaleń. Istnieją także cechy wspólne obu środków: podmioty uprawnione do rozstrzygania w postępowaniu zażaleniowym, skutki prawne wniesienia zażalenia.26 W niektórych sytuacjach zażalenie w postępowaniu egzekucyjnym zbliża się charakterem do odwołania z postępowania orzekającego, a nie do zażalenia. Mogą tu mieć np. zastosowanie przepisy o stwierdzeniu niedopuszczalności odwołania.27 Zatem, mimo odesłania zawartego w art. 18 ustawy p.e.a. do kpa, należy z ostrożnością stosować odpowiednie przepisy dotyczące zażaleń i odwołań.

Sprawa osób legitymowanych do wniesienia zażalenia jest także inaczej unormowana niż w kpa, według którego zażalenie przysługuje stronie lub podmiotom działającym na prawach strony. W postępowaniu egzekucyjnym inny krąg osób ma prawnie chronione interesy w określonym rozstrzygnięciu. Istnieją sytuacje, kiedy zażalenie przysługuje tylko wierzycielowi (np. art. 39) lub tylko zobowiązanemu (np. art. 99 § 1) albo kiedy może je unieść zarówno wierzyciel, jak i zobowiązany ( np. art. 34 §3).28 W niektórych wypadkach ustawa wprost, wskazuje podmiot uprawniony do wniesienia zażalenia, ale są także sytuacje, w których brak określenia podmiotów uprawnionych. Odnośnie do zażalenia na postanowienie o nałożeniu grzywny na zakład pracy lub na pracownika tego zakładu, jeśli nie wykonają obowiązków wynikających z otrzymanego zawiadomienia o zajęciu wynagrodzenia, nie ma wątpliwości, że uprawnionym jest ta osoba, w stosunku do której grzywna została nałożona. Niekiedy takie proste rozumowanie nie jest możliwe. Jako przykład może posłużyć zażalenie na postanowienie w sprawie kosztów egzekucyjnych. Organ egzekucyjny wydaje takie postanowienie na żądanie zobowiązanego lub wierzyciela.29

Gdy z żądaniem wystąpił zobowiązany, nie ma wątpliwości, że będzie on także uprawniony do wniesienia zażalenia. Jeśli natomiast postanowienie zostało wydane na wniosek wierzyciela, to uprawnienie dla zobowiązanego do zaskarżenia tego aktu będzie uzasadnione jego interesem prawnym. Rozwiązanie takie nie jest korzystne dla zobowiązanego, ponieważ to, czy przysługuje mu ten środek zaskarżenia, czy nie, zależeć będzie w dużej mierze od oceny dokonywanej przez organ egzekucyjny. Ocena ta może być nieprawidłowa, a zobowiązany nie może dążyć do jej zmiany (brak stosowanego ku temu środka)30 Ustawa p.e.a. wprowadza ogólną regułę, że zażalenie wnosi się w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia postanowienia.31 Od tej reguły ustawa przewiduje w szczególnych przypadkach odstępstwa. Otóż przepisy dotyczące oszacowania ruchomości dokonanego przez poborcę skarbowego skracają termin do wniesienia zażalenia do pięciu dni.32 Natomiast w przypadku naruszenia przepisów o przeprowadzeniu licytacji możliwe jest złożenia zażalenia natychmiast do protokołu licytacji lub w terminie do 3 dni do organu egzekucyjnego.33

Kwestię formy zażalenia reguluje art. 63 kpa, dopuszczając jego wnoszenie pisemnie, telegraficznie lub za pomocą dalekopisu, telefaksu, poczty elektronicznej oraz ustnie do protokołu. Zażalenie musi zawierać co najmniej wskazanie osoby, od której pochodzi, jej adresu, żądania oraz podpis wnoszącego. Zażalenie nie wymaga natomiast uzasadnienia, którym byłoby wyjaśnienie, dlaczego strona jest niezadowolona.34 Podstawa wniesienia zażalenia przedstawia się w sposób zróżnicowany i zależy od postanowienia, które ma być zaskarżone lub czynności egzekucyjnej, której zaskarżenie ustawa dopuszcza. Na przykład w wypadku zażalenia na oszacowanie ruchomości mogą być kwestionowane tylko te czynności poborcy, które zmierzają do ustalenia wartości szacunkowej zajętych przedmiotów (zarzut nie wzięcia pod uwagę przedstawionych przez zobowiązanego rachunków i innych dowodów mających znaczenie dla oznaczenia wartości). Nie jest natomiast możliwe w tej sytuacji skuteczne podważenie sposobu dokonania przez poborcę skarbowego wyboru ruchomości podlegających zajęciu.35 Wniesienie zażalenia nie powoduje wstrzymania wykonania zaskarżonego postanowienia. Ustawa stwarza tu jednak możliwość organowi egzekucyjnemu, a także organowi nadrzędnemu wstrzymania w uzasadnionych wypadkach postępowania egzekucyjnego.36 Możliwość działania organu nadrzędnego powstanie wówczas, gdy organ egzekucyjny z tego uprawnienia nie skorzystał lub w wypadku wniosku odmówił jego uwzględnienia. . Organ nadrzędny może również cofnąć wstrzymanie postępowania egzekucyjnego zarządzone przez organ egzekucyjny. Wynika to faktu, iż wszystkie czynności egzekucyjne organu egzekucyjnego podlegają kontroli organu wyższego rzędu.37 W niektórych sytuacjach ustawa przewiduje odstępstwa od przedstawionego wyżej skutku wniesienia zażalenia. W szczególności chodzi tu o możliwość zarządzenia wstrzymania czynności egzekucyjnych do czasu rozpatrzenia zażalenia na postanowienie w sprawie zarzutów.38

W wypadku zażalenia na oszacowanie dokonane przez poborcę skarbowego powstaje po stronie organu egzekucyjnego obowiązek powołania biegłego dla oznaczenia wartości szacunkowej zajętej ruchomości.39 Natomiast w przypadku wniesienia zażalenia na naruszenie przepisów o przeprowadzeniu licytacji następuje wstrzymanie wydania sprzedanej rzeczy nabywcy40

Zażalenie na postanowienie wnoszone jest do organu nadrzędnego nad organem egzekucyjnym, ale za jego pośrednictwem. Od tego istnieją wyjątki. Zażalenie na oszacowanie ruchomości wnosi się do organu egzekucyjnego i organ ten jest uprawniony do załatwienia zażalenia (powołuje biegłego). W wypadku zażalenia na naruszenie przepisów o przeprowadzeniu licytacji mogą zaistnieć dwie sytuacje. Otóż wobec złożenia zażalenia do protokołu organem właściwym do jego rozpatrzenia jest organ egzekucyjny. Jeśli natomiast w trakcie licytacji doszło do "kwalifikowanego" naruszenia przepisów o licytacji to wówczas organ egzekucyjny unieważnia przeprowadzoną licytację41

Jest to jednak możliwe tylko do czasu, gdy przedmioty nabyte w drodze licytacji znajdują się jeszcze we władaniu nabywcy licytacyjnego. Gdy zażalenie zostało wniesione do organu egzekucyjnego, zarówno ten organ, jak i jego organ nadrzędny są zobowiązane unieważnić licytację.

Inne naruszenia przepisów o licytacji nie prowadzą do konieczności jej unieważnienia. Skutkiem uzasadnionego zażalenia może być w takich wypadkach jedynie zastosowanie odpowiedzialności służbowej w stosunku do osoby prowadzącej licytację.

Ustawa p.e.a. nie określa wprost terminu, w jakim zażalenie ma być rozpatrzone. Znajdują tu więc zastosowanie odpowiednie przepisy kpa.42 Miesięczny termin do załatwienia sprawy ulega skróceniu do czternastu dni w przypadku zażalenia na naruszenie przepisów o przeprowadzeniu licytacji.43 Natomiast zażalenie w sprawie oszacowania przez poborcę skarbowego podlega rozstrzygnięciu niezwłocznie przez obligatoryjne powołanie biegłego (inną kwestią jest termin przeprowadzenia tego badania).44


b. - Nadzwyczajne środki zaskarżenia

Ostateczne postanowienia organów egzekucyjnych - po wyczerpaniu przez zobowiązanego trybu zażaleniowego - mogą zostać podważone przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Chodzi tutaj o żądanie zmiany lub uchylenia postanowienia w trybie przepisów kpa. Zgodnie z art. 17 § 3 ustawy p.e.a. postanowienia rozstrzygające wnioski i skargi złożone w toku postępowania egzekucyjnego przez zobowiązanego (także przez wierzyciela i osoby trzecie) mogą być uchylone lub zmienione przy zastosowaniu przepisów kpa o wznowieniu postępowania administracyjnego oraz uchyleniu i zmianie decyzji. Z zapisu zawartego w tym przepisie wynika, że nie chodzi o skargi i wnioski składane w trybie określonym w dziale VIII kpa, ale o przewidziane ustawą środki zaskarżenia w postępowaniu egzekucyjnym. Wydane w wyniku rozpatrzenia tychże środków zaskarżenia postanowienia mogą być więc zmienione lub uchylone.45

Powołany przepis nie mówi natomiast o stwierdzeniu nieważności; możliwość taka nie ma więc zastosowania w odniesieniu do postanowień wydanych w toku egzekucji administracyjnej.46

Postępowanie egzekucyjne może być dotknięte wadami o różnym ciężarze i różnym wpływie na przebieg tego postępowania. Niektóre z tych wad - wymienione w art. 145 § 1 kpa – są wadami stanowiącymi przyczyny wznowienia postępowania.

Postępowanie wznawia się, gdy:

    1. dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

    2. postanowienie zostało wydane w wyniku przestępstwa;

    3. postanowienie wydał pracownik lub organ podlegający wyłączeniu zgodnie z art. 24 i 25 kpa;

    4. zobowiązany, wierzyciel lub osoba trzecia bez własnej winy nie brali udziału w postępowaniu;

    5. wyszły na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania postanowienia, ale nieznane organowi egzekucyjnemu, który wydał postanowienie;

    6. postanowienie wydane zostało bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego podmiotu;

    7. zagadnienie zostało rozstrzygnięte przez właściwy organ lub sąd odmiennie od oceny przyjętej przy wydawaniu postanowienia organu egzekucyjnego;

    8. postanowienie wydano opierając się o inny akt, który następnie został uchylony lub zmieniony.


Jeżeli wadą taką dotknięte jest postępowanie egzekucyjne przed organem I instancji, a postanowienie wydane przez ten organ jest zaskarżalne, to wówczas wada może być usunięta w postępowaniu odwoławczym. Organ odwoławczy uchyla zaskarżone postanowienie w całości lub w części i wydaje w danej sprawie merytoryczne rozstrzygnięcie lub przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji. Natomiast w sprawie, w której wydano postanowienie niezaskarżalne postępowanie dotknięte jedną z wymienionych wad wznawia się.

Wznowienie postępowania polega na ponownym rozpatrzeniu sprawy w celu sprawdzenia, czy jakaś z wad wyszczególnionych w art. 145 § 1 kpa nie wpłynęła na treść postanowienia.47 Jest ono możliwe w każdym czasie; kpa w art. 146 § 1 ustala jedynie okresy przedawnienia do uchylenia postanowienia we wznowionym postępowaniu. Wznowienie postępowania następuje z urzędu, tzn. z inicjatywy organu egzekucyjnego lub na żądanie podmiotu postępowania albo osoby trzeciej. Termin do wniesienia żądania wynosi jeden miesiąc od chwili, kiedy wnoszący powziął wiadomość o okoliczności stanowiącej podstawę do wznowienia postępowania.48 Postępowanie zostaje wznowione przez organ egzekucyjny na podstawie postanowienia o wznowieniu; postanowienie to wszczyna postępowanie egzekucyjne i zawiera tylko wskazanie. przesłanek uzasadniających wznowienie postępowania.49. Organem właściwym w sprawie wznowienia postępowania oraz prowadzenia wznowionego postępowania jest organ, który wydał postanowienie w ostatniej instancji. Może nim być zarówno organ II instancji (który wydał postanowienie w postępowaniu odwoławczym), jak i organ I instancji (gdy wydane przez niego postanowienie nie zostało zaskarżone).50

Po przeprowadzeniu wznowionego postępowania organ egzekucyjny odmawia uchylenia dotychczasowego postanowienia, gdy stwierdzi brak podstaw do jego uchylenia. Jeżeli natomiast organ ten stwierdzi, że wystąpiły wady postępowania wymienione w art. 145 § 1 kpa, uchyla dotychczasowe postanowienie. W tej sytuacji zapadają dwa rozstrzygnięcia: o uchyleniu dotychczasowego postanowienia oraz nowe rozstrzygnięcie dotyczące danej kwestii postępowania egzekucyjnego.

Podmiotowi, który poniósł szkodę na skutek wydania postanowienia z naruszeniem przepisu art. 145 § 1 kpa albo w wyniku uchylenia takiego postanowienia w drodze wznowienia postępowania, służy roszczenie o odszkodowanie, którego dochodzenie następuje w postępowaniu przed sądem powszechnym. Uprawnienie to dodatkowo rozszerza ochronę praw podmiotów, które poniosły szkodę w związku z postępowaniem egzekucyjnym.51

Na podstawie art. 18 ustawy p.e.a. mogą mieć w postępowaniu egzekucyjnym odpowiednie zastosowanie przepisy kpa dotyczące zmiany lub uchylenia decyzji. Instytucja ta uregulowana jest w art. 154 i 155 kpa. Różnica polega na tym, że pierwszy z przepisów dotyczy sytuacji, kiedy podmioty postępowania nie nabyły praw, a drugi - gdy nabycie nastąpiło. Uchylone lub zmienione mogą być postanowienia zarówno wadliwe jak i niewadliwe. Tryb postępowania przewidziany w przepisach art. 154 kpa ma możliwość wzruszenia postanowień wydanych w toku r. egzekucji administracyjnej, gdy nie zachodzą poważne wady postępowania lub samego postanowienia będące przesłanką wznowienia postępowania. Wzruszenie postanowienia w drodze wznowienia postępowania ma charakter wyjątkowy, ponieważ ustawowe podstawy stosowania tego trybu są niepowszednie. Natomiast w sytuacjach, które mogą wystąpić w pracy organu egzekucyjnego, jak błąd w ustaleniu stanu faktycznego, w jego ocenie prawnej lub zmiana stanowiska tego samego organu w sprawach pozostawionych uznaniu administracyjnemu, wzruszenie postanowienia w trybie wyjątkowym nie jest możliwe; jest zaś możliwe w trybie art. 154 i 155 kpa. Tryb ten umożliwia zwrócenie się podmiotu postępowania i osoby trzeciej o zmianę postanowienia do organu, który je wydał.52 Zgodnie z art. 154 § 1 i 155 postanowienie może by uchylone lub zmienione w każdym czasie, przy czym w tym drugim wypadku wymagana jest zgoda osoby, która nabyła prawo. Uchylenia lub zmiany postanowienia dokonuje z urzędu organ, który to postanowienie wydał lub w ramach nadzoru organ wyższego stopnia. Postanowienie wydane w trybie art.. 154 lub 155 kpa jest postanowieniem nowym, rozstrzygnięciem zapadłym po ponownym rozpatrzeniu danej kwestii postępowania. Na postanowienie to może być złożone zażalenie, a po wyczerpaniu toku instancji służy na nie skarga do sądu administracyjnego.53


c. - Skarga do NSA

Przełomową datą dla orzecznictwa sądowego w zakresie egzekucji administracyjnej był dzień 27 maja 1990 roku, tj. dzień wejścia w życie ustawy z 24 maja 1990 roku o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego.54 Do tego dnia bowiem kpa nie przewidywał możliwości zaskarżenia do NSA postanowień wydanych w toku egzekucji administracyjnej; postępowanie egzekucyjne było więc wyłączone spod kontroli sądowej. Opinia doktryny w tej sprawie była krytyczna i sformułowany został pogląd, iż "kontrola NSA obejmuje też postanowienia wydane w toku egzekucji administracyjnej w celu wymuszenia obowiązków, wynikających wprost z przepisów prawa oraz postanowienia rozstrzygające wnioski i skargi zgłoszone w toku egzekucji, do których uchylenia lub zmiany stosuje się przepisy kpa o wznowieniu postępowania administracyjnego oraz uchyleniu i zmianie decyzji55 Orzecznictwo NSA początkowo nie skłaniało się ku temu poglądowi, ale zdecydowaną zmianę wprowadziła wspomniana ustawa z 1990 roku, która w art. 196 § 3 postanowiła, że przepisy działu VI kpa, poświęconego zaskarżaniu decyzji do sądu administracyjnego, stosuje się odpowiednio również do postanowień o rozstrzygnięciu zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego w administracji oraz o umorzeniu lub odmowie umorzenia tego postępowania.56 Po wejściu w życie tej zmiany krąg spraw z zakresu egzekucji administracyjnej, poddawanych kontroli NSA, pozostawał bardzo wąski. Nowa sytuacja prawna powstała z dniem 1 października 1995 roku, tj. z początkiem obowiązywania ustawy z 11 maja 1995 roku o Naczelnym Sądzie Administracyjnym.57 Zgodnie z tą, obowiązującą obecnie regulacją, zakres kontroli NSA obejmuje postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym, na które służy zażalenie.58

Z reguły tryb postępowania w sprawach dotyczących egzekucji jest dwuinstancyjny: postanowienie, na które służy zażalenie, i postanowienie wydane w wyniku rozpatrzenia tego zażalenia. Dopiero to drugie rozstrzygnięcie, wydane przez organ wyższego stopnia w stosunku do organu egzekucyjnego prowadzącego postępowanie, podlega zaskarżeniu do NSA. Skargę wnosi się w terminie 30 dni od daty doręczenia postanowienia. Uprawnionym do wniesienia skargi jest każdy, kto ma w tym interes prawny.59 Podmiotem uprawnionym będzie zatem z reguły zobowiązany lub wierzyciel, jednak mogą to być też inni uczestnicy postępowania egzekucyjnego, np. właściciel ruchomości, kierownik zakładu pracy lub wyznaczony pracownik w wypadku ukarania grzywną za niedopełnienie obowiązków związanych z egzekucją z wynagrodzenia za pracę. Na podstawie art. 17 ustawy o NSA, sąd rozpoznaje również skargi na bezczynność organów; kontrola sądowa obejmuje zatem terminowość wydawania postanowień w postępowaniu egzekucyjnym.60 Orzeczenia NSA mogą więc wywierać bezpośredni wpływ na tok postępowania egzekucyjnego. Należy tutaj przeanalizować następujące aspekty problemu:

a ) zniweczenie przez sąd administracyjny podstawy prowadzenia egzekucji;

b ) uchylenie poszczególnych czynności dokonanych w ramach egzekucji.

Ad. a) Naczelny Sąd Administracyjny, uchylając decyzję administracyjną, niweczy podstawę prowadzonego postępowania egzekucyjnego. Uchylenie decyzji powoduje, że obowiązek administracyjny wygasł i w związku z tym postępowanie egzekucyjne ulega umorzeniu jako bezprzedmiotowe. Nie jest to jednak przeszkodą do wszczęcia egzekucji w przyszłości - gdy zostanie wydana nowa decyzja o nałożeniu obowiązku. Samo dążenie zobowiązanego do zmiany lub uchylenia decyzji nie ma wpływu na przebieg realizacji nałożonego obowiązku. Jednakże zarzuty podnoszone przez niego mogą wskazywać, iż dana decyzja jest dotknięta istotnymi wadami, dającymi podstawę do jej uchylenia. Jeśli w razie wykonania takiej wadliwej decyzji istniałoby niebezpieczeństwo wyrządzenia skarżącemu szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków, to z uwagi na bezcelowość wykonania decyzji sąd administracyjny może wstrzymać jej wykonanie.61

Podstawą prowadzenia egzekucji administracyjnej może być również tytuł wykonawczy,

który nie został wystawiony w oparciu o decyzję administracyjną lecz sporządzony przez wierzyciela i obejmujący obowiązek wynikający wprost z przepisu prawa albo np. ze złożonego przez zobowiązanego zeznania podatkowego.

Tego rodzaju tytuły wykonawcze także są poddawane kontroli sprawowanej przez NSA.62 Skutkiem uwzględnienia skargi przez sąd jest wówczas, oprócz stwierdzenia niezgodności zaskarżonego aktu (tytułu wykonawczego), orzeczenie o istnieniu lub nieistnieniu obowiązku.63

Orzeczenie sądu zastępuje w tym zakresie zaskarżony tytuł wykonawczy.

Ad. b) Naczelny Sąd Administracyjny kontroluje zgodność z prawem postanowień

wydanych w toku postępowania egzekucyjnego. Warunkiem wszczęcia egzekucji jest wcześniejsze skonkretyzowanie i zaktualizowanie obowiązku oraz upływ terminu do jego wykonania. Postanowienia i wszelkie czynności podejmowane w ramach egzekucji, choć dotyczące zakresu i treści obowiązku, nie są autorytatywnymi wypowiedziami organu egzekucyjnego wyznaczającymi obowiązek. Są jedynie czynnościami procesowymi i wyznaczają zakres i przebieg postępowania egzekucyjnego.64 NSA podejmuje następujące rozstrzygnięcia po otrzymaniu skargi:

  1. odrzuca skargę wniesioną po upływie terminu do jej wniesienia, niedopuszczalną z innych przyczyn oraz gdy nie uzupełniono w wyznaczonym terminie braków skargi.65

  2. w razie nieuwzględnienia skargi oddala ją .

  3. uwzględnia skargę i uchyla zaskarżone postanowienie w całości lub w części, gdy stwierdzi:

- naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy,

- naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania,

    • inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy.66

4) uwzględnia skargę i stwierdza niezgodność z prawem postanowienia.67

Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy o NSA wniesienie skargi do sądu administracyjnego nie

wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia; sąd może jednak na wniosek strony lub z urzędu wydać postanowienie o wstrzymaniu wykonania tego aktu.

1 B. Adamiak, J. Borkowski, Polskie postępowanie administracyjne i sądowo administracyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992, strona 348;

M. Szubiakowski, Postępowanie egzekucyjne w administracji; w: Postępowanie administracyjne, praca zbiorowa pod redakcją M. Wierzbowskiego, Wydawnictwo C.H. BECH, Warszawa 1999, strona 395.

2 W. Kubiak, Postępowanie egzekucyjne w administracji, Wydawnictwo Prawnicze,


3 / Z. Leoński, Zagadnienia proceduralne w administracji, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, nr 646, Katowice 1984, strona 23.

4 Z. Janowicz, Kodeks postępowania administracyjnego, Komentarz, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1996, strona 174

5 R. Hauser, Ochrona obywatela w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1988, strona 68

6 Z. Janowicz, op. cit., strona 163

7 Art. 35 §1 ustawy p.e.a.

8 / R. Hauser, op. cit., strona 69.

9 Art. 34 § 1 ustawy p.e.a.

10 R. Hauser, Z. Leoński, op. cit., strona 65.

11 R. Hauser, op. cit., strona 70. Warszawa 1973, str 80

12 Wyrok NSA z 5 stycznia 1993 r., sygn. akt SA/Wr 866/92, OSP 1994 z. 11, poz. 201.


13 R Hauser, op. cit., strona 71.

14 M. Paluch, Pobór i egzekucja zobowiązań podatkowych, Wydawnictwo Difin, Warszaw 1999, strona 117.

15 P. Przybysz, Egzekucja administracyjna, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa I999, strona 145.

16 K. Dworniak, A. Żelechowski, Pobór i egzekucja podatków, Wydawnictwo Difin, Warszawa 1993, strona 98.

17 / B. Adamiak, J. Borkowski, op. cit., strona 350.

18 / R. Hauser, op. cit., strona 78.

19 / R. Hauser, Z. Leoński, op. cit., strona 88.

20 / Art. 54 § 2 ustawy p.e.a.


21 R. Hauser, op. cit., strona 79.

22 Art. 54 § 4 ustawy p.e.a.

23 Art. 124 ustawy z 14 czerwca 1960r. - Kodeks postępowania administracyjnego (DzU. - tekst jednolity z 1980r.,Nr 9, poz. 26 z późn. zm.).

24 R Hauser, Ochrona obywatela w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1988, strona 71


25 / R. Hauser, Z. Leoński, Egzekucja administrac3jna, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1995, strona 37.

26 / R. Hauser, op.cit., str. 73. G. Łaszczyca, Zażalenie w ogólnym postępowaniu administracyjnym, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2000, strona 39.

27 Art. l34 kpa.

28 Tamże. strona 38.

29 / Art. 64 § 4 ustawy p.e.a.

30 R. Hauser, op. cit., strona 73

31 Regula ta zgodna jest z regulacją art. 141 § 2 kpa. G. Laszczyca, op. cit., strona 187.

32 Art. 99 § 1 ustawy p.e.a.

33 Art. 107 5 2 ustawy p.e.a.

34 G. Laszczyca, op.cit., strona 18

35 R. Hauser, op. cit., strona 74

36 / M. Szubiakowski, Postępowanie egzekucyjne w administracji, w: Postępowanie administracyjne, praca zbiorowa pod redakcją M. Wierzbowskiego, Wydawnictwo C. H. BECK. Warszawa 1999, strona 397.

37 R. Hauser, op. cit., strona 75

38 Art. 35 § 2 ustawy p.e.a.

39 / Art. 99 § 1 ustawy p.e.a.

40 Art. 107 § 2 ustawy p.e.a.

41 Z "klasyfikowanym" naruszeniem przepisów o Licytacji mamy do czynienia. gdy zostaną naruszone przepisy:

o publicznym charakterze licytacji , o cenie wywołania i nabycia,

o wyłączenia od udziału w licytacji.

42 Art. 35 kpa.

43 / Art. 107 § 2 ustawy p.e.a.

44 R. Hauser, op. cit. strona 76.

45 / B. Adamiak, J. Borkowski, Polskie postępowanie administracyjne i sądowo administracyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992, strona 351.

46 M. Szubiakowski, op. cit., strona 398.

47 Z. Janowicz, Kodeks postępowania administracyjnego, Komentarz. Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1996, strona 341

48 / Art. 148 kpa.

49 Art. 149 kpa.

50 / Z. Janowicz. op. cit., strona 358.

51 Tamże, strona 363.

52 Tamże, strona 369.

53 Tamże, strona 370.

54 Dz. .U. Nr 34, poz. 201.

55 A. Żeleński, w: Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, praca zbiorowa pod redakcją J. Borkowskiego, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1985, strona 278.

56 E. Smoktunowicz, Egzekucja administracyjna i sądowa. Wydawnictwo Prawnicze IUSTITIA S.C., Warszawa 1995, strona 303.

57 / Dz. Nr 74, poz. 368 z późn. zm.

58 / Art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy o NSA.

59 Art. 33 ust. 2 ustawy o NSA.

60 / M. Szubiakowski, op. cit., strona 399

61 Art. 40 ust. 1 ustawy o NSA.

62 Art. 16 ust 1 ustawy o NSA

63 Art. 23 ustawy o NSA

64 P. Przybysz, Egzekucja administracyjna ,Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1999,str 117

65 Art. 27 ust.2 ustawy o NSA

66 / Art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy o NSA.

67 Art. 22 ust. 3 ustawy o NSA.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz