Działalność zarobkowa w kilku krajach a ubezpieczenia społeczne

Zdarza się, że ktoś pracuje lub prowadzi działalność gospodarczą w kilku państwach jednocześnie. W takim wypadku sposób opłacania składek na ubezpieczenie społeczne zależy od tego, w jakich krajach jest prowadzona aktywność zarobkowa.

W wypadku krajów należących do EOG oraz Szwajcarii kwestię ubezpieczenia społecznego regulują przepisy unijne. Istnieją trzy sytuacje, w jakich może się znaleźć osoba zatrudniona na terytorium dwóch (lub więcej) państw członkowskich:

• gdy wykonuje pracę na rzecz jednego pracodawcy, ale w kilku państwach równocześnie – wtedy stosuje się przepisy państwa, w którym ma ona miejsce zamieszkania (jeżeli jakakolwiek część działalności jest wykonywana na terytorium tego państwa),
• gdy wykonuje pracę na rzecz kilku pracodawców z różnych państw członkowskich – wtedy również decydujące znaczenie ma miejsce zamieszkania,
• gdy wykonuje pracę w kilku państwach jednocześnie, ale nie w państwie miejsca zamieszkania – wtedy zastosowanie mają przepisy państwa, w którym znajduje się siedziba pracodawcy.

Warto wiedzieć

Osobę zamieszkałą w Polsce obowiązują polskie przepisy z zakresu zabezpieczenia społecznego, a zagraniczny pracodawca jest zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne do polskiego systemu. Gdy pracodawca nie ma siedziby w Polsce, może uzgodnić z polskim pracownikiem, że jego zobowiązania w zakresie opłacania składek będzie wypełniał za niego pracownik.

Prowadząc działalność na własny rachunek na terytorium dwóch (lub więcej) państw członkowskich EOG lub Szwajcarii, podlegamy ustawodawstwu państwa, na którego terytorium mieszkamy (jeżeli wykonujemy jakąkolwiek część swojej działalności na terytorium tego państwa).

Jeżeli nie prowadzimy działalności na terytorium państwa członkowskiego EOG lub Szwajcarii, które zamieszkujemy, to podlegamy ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium prowadzimy swoją główną działalność.

Kryteria, służące do określania głównej działalności, to przede wszystkim:

• miejsce, gdzie znajduje się stałe miejsce działalności lub jest prowadzona stała działalność,
• w razie braku takiego miejsca – zwyczajowy charakter lub okres wykonywania działalności, liczba wykonywanych świadczeń i wynikający z nich dochód.

Zasady te stosuje się zarówno, gdy mamy zarejestrowaną działalność tylko w jednym państwie, ale prowadzimy ją na terytorium kilku państw, jak i wówczas, gdy działalność została zarejestrowana w różnych państwach.

Warto wiedzieć

Jeżeli zarejestrowaliśmy działalność gospodarczą w kilku państwach i obowiązują nas polskie przepisy z zakresu zabezpieczenia społecznego, to musimy opłacać składki na ubezpieczenie społeczne od każdego rodzaju działalności.

Jeśli działalność jest prowadzona w formie spółek i uzyskujemy przychody z więcej niż jednej spółki w ramach tego samego rodzaju działalności, to musimy płacić składki odrębnie od każdej prowadzonej spółki.

W celu stwierdzenia, jaką działalność za granicą prowadzi dana osoba, jednostka terenowa ZUS wystawia formularz E 101. Opiera się przy tym na oświadczeniu osoby, która występuje o wydanie formularza.

W wypadku wykonywania pracy lub działalności gospodarczej na terenie dwóch państw, z którymi Polska zawarła umowę bilateralną (dwustronną) o ubezpieczeniu społecznym, obowiązują postanowienia tej umowy. Obecnie Polska ma w tym zakresie zawartą jedynie umowę z Macedonią (weszła w życie 1 lipca 2007 r.), która stanowi, że przedsiębiorcę dotyczą przepisy wynikające z jego miejsca zamieszkania, oraz z USA (weszła w życie 1 marca 2009 r.).

W wypadku państw trzecich, z którymi Polska nie jest związana umowami międzynarodowymi, ubezpieczeniom społecznym podlega się z tytułu pracy lub działalności wykonywanej w Polsce na zasadach ogólnych.