Cło

- opłata pobierana przez państwo w związku z przemieszczaniem towarów przez granicę celną (powszechnie stosuje się cła importowe, niemniej w niektórych państwach ocleniu podlega również eksport i tranzyt).

Cele

Cło pobierane może być w celu:

• zwiększenia wpływów do budżetu państwa; typowym przykładem takiego zastosowania jest nałożenie opłat na sprowadzanie towarów nieprodukowanych w danym kraju, ponieważ nie występuje wówczas motyw ochrony rodzimych producentów
• ochrona rynku wewnętrznego i rodzimych producentów przed towarami wyprodukowanymi za granicą
• wywierania nacisku na partnera handlowego w zakresie zmiany (bądź zaniechania zmiany) warunków wymiany handlowej; przykładem takiego zastosowania są cła retorsyjne.

Cło stosowane głównie w funkcji ochrony rodzimego przemysłu jest podstawowym narzędziem protekcjonizmu gospodarczego. Obecnie jednak wobec postępujących procesów globalizacji cła oraz inne narzędzia ochrony rynków wewnętrznych tracą na znaczeniu, a zaczyna dominować koncepcja wolnego handlu w wymianie międzynarodowej. Wiele państw tworzy unie celne, znosząc tym samym cła w wymianie handlowej między sobą przy jednoczesnym ujednoliceniu polityki celnej wobec krajów trzecich.

Rodzaje ceł

podział według kierunku ruchu towarów:

• Cło importowe - jego zadaniem jest ochrona produkcji krajowej oraz zwiększenie dochodów państwa.

• Cło eksportowe - jest nakładane głównie na surowce, w celu zachęcania do ich przetwarzania w kraju. Powoduje ono wzrost cen produktów krajowych za granicą. Mogą powodować pogorszenie bilansu handlowego poprzez zmniejszenie eksportu. Stosuje się je jedynie w krajach rozwijających się o monokulturowym charakterze gospodarki.

• Cło tranzytowe - była to opłata nakładana na obcych kupców przejeżdżających przez dany kraj. Jest ono stosowane bardzo rzadko, ponieważ brak ceł przewozowych może stać się czynnikiem skłaniającym do wyboru tranzytu przez dany kraj, co może przynieść duże wpływy z udostępnienia sieci transportowej oraz środków transportu.

podział według sposobu określania wysokości ceł:

• Cło ad valorem - określone w procentach w stosunku do wartości towaru.

• Cło specyficzne - ustalone w stosunku do ilości towarów.

• Cło kombinowane - ustalone w zależności od wartości i ilości towarów.

podział według charakteru ekonomicznego:

• Cło fiskalne - zapewniają państwu odpowiednie dochody. Obecnie rola fiskalna ceł nie jest dominująca. (w 1999 roku wpływy z ceł wynosiły w Polsce 5,566 mld zł, co stanowi 4,4% całości wpływów)

• Cło ochronne - jego celem jest ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną.

• Cło ekspansywne - ma na celu utrzymanie wysokich cen na rynku wewnętrznym.

podział według rodzaju taryfy celnej:

• maksymalne

• minimalne

podział według zróżnicowania traktowania:

• dyskryminacyjne - ustalone na poziomie wyższym od ogólnego

• preferencyjne - zapewnia szczególnie korzystne warunki wymiany

Mechanizm działania cła

Bezpośrednim efektem stosowania ceł jest wzrost cen towarów importowanych, na które je nałożono. Skutkiem tego może być spadek popytu na towary obłożone cłem, a co za tym idzie spadek ich sprzedaży. W przypadku gdy nie są one wytwarzane przez krajowych producentów może nastąpić spadek ich konsumpcji. Jeśli jednak są one produkowane także w kraju, to wzrost cen towarów zagranicznych może prowadzić do wzrostu produkcji ich krajowych odpowiedników. Co dalej skutkuje zwiększeniem zatrudnienia w danej gałęzi.

Niekorzystne efekty wprowadzenia ceł odczuwają przede wszystkim zagraniczni producenci, ale także krajowi konsumenci.

Cła przynoszą korzyści krajowym przedsiębiorstwom, które produkują towary obłożone cłem. Zależności te zanalizowane są w kolejnym akapicie.

Ekonomiczna analiza cła

Niektóre teorie ekonomiczne biorą wszelakie cła za szkodliwą interwencję w wolność osobistą i w prawa wolnego rynku. Uważają, że sztuczne podtrzymywanie nieefektywnych przedsiębiorstw (bądź całych gałęzi gospodarki) jest nieuczciwe z punktu widzenia konsumenta i niekorzystne dla całej gospodarki. Przyjmują, że zasadniczo lepiej pozwolić przedsiębiorstwu upaść i oczekiwać zajęcia jego miejsca przez nową, efektywniejszą firmę. Opozycja do wszelkich ceł jest zasadą wolnego handlu; Światowa Organizacja Handlu stale namawia do zmniejszenia ich wysokości, by zapobiec dyskryminacji jednych krajów przez grupy innych, mającej miejsce właśnie za sprawą zbyt wysokiego oclenia.

Na przedstawionym wykresie widzimy wpływ oclenia towarów importowanych na krajową gospodarkę. W zamkniętej gospodarce, bez handlu międzynarodowego zrównoważenie podaży z popytem dobra nastąpiłoby na przecięciu ich krzywych (punkt B, oznaczający cenę $70 i produkcję Y*. W tym przypadku nadwyżka konsumenta będzie równa polu trójkąta ABK, a nadwyżka producenta to trójkąt ABL. „Otwierając” gospodarkę na wymianę z zagranicą dodajemy do wykresu prostą S_w. Zakładamy przy tym, że międzynarodowa podaż dobra jest doskonale elastyczna i że świat może wyprodukować niemal nieskończoną ilość dobra po danej cenie. Oczywiście, w świecie rzeczywistym te założenia nie są spełnione, jednak nie zmienia to zasadności takiej postaci modelu. W tym przypadku cena międzynarodowa dobra wynosi $50 ($20 mniej niż cena równowagi w gospodarce zamkniętej).

W rezultacie różnicy cen krajowi konsumenci zaczną importować dobro z zagranicy, pomniejszając konsumpcje dobra produkcji krajowej. Spadek produkcji krajowej na wykresie wyniesie Y* - Y1, tym samym redukując nadwyżkę producenta do pola trójkąta FGL. Pokazuje to niekorzystny wpływ otwarcia gospodarki dla producentów krajowych. Z kolei konsumenci płaca teraz niższą cenę, co zwiększa ich nadwyżkę do pola trójkąta FJK. Widzimy zarazem, że suma nadwyżek w - społeczeństwie rośnie o GJB- saldo zmian w sumie obu nadwyżek jest dodatnie. Poziom konsumpcji wzrasta z Y* do Y4, z czego Y4-Y1 stanowi konsumpcje dóbr importowanych. Wprowadźmy do modelu cło na towary importowane, w wysokości $10. Przesuwa to prostą S_w do góry, (cena towaru na importowanego wzrośnie do $60). Przesuniętą prostą nazwijmy S_wc. Spowoduje to kolejną zmianę w nadwyżkach. Nadwyżka konsumenta maleje do pola CEK, nadwyżka producenta rośnie o FGDC. Krajowa produkcja rośnie z Y1 do Y3, import maleje do Y2-Y3, a całkowita konsumpcja maleje z Y4 do Y2. Widzimy, że wprowadzenie cła polepsza sytuacje krajowych producentów, a pogarsza konsumentów.

Dzięki wprowadzeniu cła rząd otrzymuje dochód w wysokości pola DHIE, równego wysokości cła pomnożonemu przez rozmiar importu. W perspektywie całego społeczeństwa z powodu wprowadzenia cła dochodzi do zbędnej straty społecznej, widocznej na modelu w postaci pól trójkątów GHD i IJE.

Powyższy model ma sens jedynie w przypadku gdy przyjmiemy, że konsumenci i producenci nie są tymi samymi osobami, ergo ilość sprzedanego produktu krajowej produkcji nie wpływa na siłę nabywczą konsumentów. Jeżeli przyjmiemy założenie odwrotne (koszt wyprodukowanego dobra to płace konsumentów), model będzie wyglądał zupełnie inaczej. Przy otwarciu gospodarki i zmniejszeniu produkcji do FGL, konsumpcja również zmniejszy się do trójkąta będącego lustrzanym odbiciem FGL. Wprowadzenie cła zwiększy wtedy zarówno krajową produkcje, jak i konsumpcje. Z cłem, bądź bez niego, nie będzie wtedy także żadnych podstaw do kupna towarów importowanych (będą miały tą samą cenę co krajowe)- kupując towary importowane konsument pomniejsza zarazem swój dochód, a zatem i konsumpcje.

W świecie rzeczywistym, gdy towary importowane zastępują te domowej produkcji, stopniowo konsumują coraz większy ułamek płac krajowych, sprawiając, że model opisany w punkcie 2 bliższy jest rzeczywistości. Stała przewaga dóbr importowanych prowadzi do zadłużenia państwa, wysokich ceł itd. Cła o rozsądnym wymiarze pozwalają spowolnić ten proces, dają więcej czasu na rozwój krajowego przemysłu (patrz: Ochrona nowo powstających gałęzi przemysłu.)